Her yıl 1 Nisan’da geleneksel olarak kutlanan “şaka günü”, dünya genelinde toplumun farklı kesimlerinde insanlar ve kurumlar tarafından şaka yapmak, mesaj vermek ve dikkati çekmek amacıyla değerlendirilir. Bu tarihte yapılan şakalar, bazen bir gülümseme, bazen de derin bir anlam taşır. Anadolu’nun mizah geleneğiyle özdeşleşmiş olan Nasreddin Hoca gibi figürler, bu şaka geleneğinin içindeki derin anlamı ve ruhu temsil eder.
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, şakanın insan psikolojisine ve sosyal hayata olan etkilerini değerlendirmiştir. Olumlu şakaların vücutta stres hormonunu azaltıcı bir etki yarattığını, aynı zamanda keyif verici bir hormon olan endorfinin artmasına katkı sağladığını ifade etmiştir. Ancak, hakaret içeren veya değersizleştirici şakaların bireyde stres ve öfke hormonunda artışa yol açabileceğinin altını çizer. Tarhan, sağlıklı mizahın ruh halini olumlu etkilediğini ve sosyal bağları güçlendirdiğini belirtmektedir.
Mizahın ustalık gerektirdiğini vurgulayan Tarhan, doğru yer ve zamanda yapılmasının önemine dikkat çekmektedir. Mizahın insan üzerinde oluşturabileceği etkiler konusunda, cinsiyet, yaş, kişilik yapısı ve kültürel arka plan gibi etmenlerin rol oynadığına işaret eder. Karadeniz kültürü gibi bazı kültürler, kendine dönük mizah ve şakalar yapabilme yetisiyle dikkat çeker, bu da sosyal ilişkileri güçlendirir.
Yıkıcı Şakalar
Olumsuz ve yıkıcı şakaların, özellikle çocukların ruh hali üzerindeki olumsuz etkileri üzerinde duran Tarhan, bu tür mizah örneklerinin akran zorbalığına kadar gidebileceğini ifade etmektedir. Örneğin, bir çocuğun arkadaşları tarafından dalga geçilmesi, o çocuğun özgüvenini ciddi şekilde zedeleyebilir. Tarhan, şaka yaparken dikkatli olunması gerektiğini, masum görünen şakaların bile ciddi travmalara neden olabileceğini belirtiyor.
Hızla gelişen teknolojik ve sosyal dinamikler, şakaların türlerinin ve uygulanma biçimlerinin de değişmesine neden olmuştur. Tarhan, bazı insanların iletişim biçimi olarak şakayı benimsediklerini ve bu durumun sosyal yaşamda dengeleri bozabileceğini belirtmektedir. Yerinde ve zamanında yapılan şakaların insan saygınlığını önemli ölçüde etkileyebileceğini vurgulayan Tarhan, bunun için iletişimde denge ve dikkat gerektiğini dile getirir.
“M Vitamini” ve Mizahın Rolü
Mizahın, özellikle iş yerleri gibi sosyal ortamlarda sorun çözme yöntemi olarak kullanılabileceğini ifade eden Tarhan, mizahın bu mecralarda duygusal duvarları yıkmanın bir aracı olabileceğini dile getiriyor. Dönüşümcü liderlik kavramı ile birlikte, mizahın ikna ve etkileme yöntemleri arasında yer aldığını belirtmektedir. Bu durum, sadece iş hayatına değil, aynı zamanda siyaset ve diplomasi gibi alanlara da uzanır.
Tarhan, “M” vitamini olarak adlandırılan anlamlı ve sosyal bağları güçlendiren şakalara dikkat edilmesi gerektiğini bildirerek, bu tür şakaların toplumun ruh sağlığını olumlu yönde etkileyeceğini ve Türkiye’nin bu tür mizaha daha fazla ihtiyaç duyduğunu belirtmiştir. Mizahın, sosyal kültür sermayesinin güçlü bir parçası olduğunu vurgulayan Tarhan, bu tarz hikmetli şakaların toplumda desteklenmesi gerektiğinin altını çizer. Bu bağlamda, Nasreddin Hoca’nın örnek fıkraları ve Neyzen Tevik’in hikayeleri gibi örnekler, mizahın derin anlamının ve sosyal etkisinin altını çizmektedir.
